Alimenty. Czym jest obowiązek alimentacyjny? Jak wysokie są alimenty na dziecko? Gdzie złożyć pozew o alimenty?
Na gruncie prawa polskiego spotykamy się z pojęciem obowiązku alimentacyjnego. Najczęściej obowiązek ten kojarzony jest z obowiązkiem rodzica pod opieką, którego dziecko stale nie przebywa do łożenia na utrzymanie i wychowanie dziecka.
W rzeczywistości uregulowany na gruncie prawa polskiego obowiązek alimentacyjny nie dotyczy tylko i wyłącznie roszczeń dziecka wobec rodziców, ale może dotyczyć znacznie szerszej grupy podmiotów.
Na potrzeby niniejszego artykułu uwagę poświecimy jednak obowiązkowi łożenia na utrzymanie i wychowanie dzieci przez ich rodziców.
Zgodnie z przepisem art. 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka powstaje tak naprawdę od chwili narodzin dziecka. Bardzo często w społeczeństwie błędnie przyjmuje się, że obowiązek ten trwa do chwili osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. W praktyce obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka trwa do chwili osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się, to więc kryterium – a nie uzyskanie przez dziecko pełnoletności decyduje o wygaśnięciu tego obowiązku. Niekiedy zdolność do samodzielnego utrzymywania się może dziecko uzyskać przed dojściem do pełnoletności, najczęściej jednak uzyskuje ją później, gdy ukończy naukę i otrzyma należyte przygotowanie do pracy.
W rodzinach pełnych zwykle nikt nie zastanawia się nad tym w jakim zakresie dany rodzic ma łożyć na utrzymanie dziecka. Problem związany z obowiązkiem łożenia na rzecz dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie powstaje zazwyczaj wtedy kiedy dochodzi do rozpadu rodziny i rodzice dziecka żyją osobno, a dzieci pozostają przy jednym z nich.
Jeżeli pomimo rozstania rodzice są w stanie zgodnie podejmować wszelkie decyzje dotyczące małoletnich dzieci, a nadto porozumieć się co do kwestii związanych z wysokością alimentów jakie ma płacić rodzić, który na co dzień z dziećmi nie mieszka i nie sprawuje nad nimi codziennej opieki to nie zachodzi konieczność sądowego regulowania wysokości alimentów lecz nie jest wykluczone zawarcie w tym przedmiocie ugody.
Najczęściej rodzic, który nie mieszka z dzieckiem nie ma wątpliwości co do tego, że musi łożyć na utrzymanie dziecka. Kwestią sporną jest jednak w praktyce wysokość alimentów i to właśnie ten problem determinuje postępowania sądowe w zakresie ustalenia obowiązku alimentacyjnego drugiego rodzica.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że powodem w sprawie o zasądzenie alimentów nie jest rodzic przy którym dziecko pozostaje, a dziecko. Jeżeli pozew kierowany jest przez osobę, która nie osiągnęła jeszcze pełnoletności to w postępowaniu o zasądzenie alimentów małoletniego powoda reprezentuje przedstawiciel ustawowy - najczęściej jest to rodzic, przy którym dziecko pozostaje. W praktyce zdarzają się przypadki, że małoletni ma ustanowionego opiekuna prawego, który nie jest jego rodzicem. Pozostaje to jednak odrębną tematyką, niezwiązaną z problemem niniejszego artykułu.
Do jakiego sądu należy złożyć pozew o alimenty ?
Zgodnie z przepisem art. 32 k.p.c. powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Osobą uprawnioną zgodnie z treścią przytoczonego przepisu jest osoba na rzecz której alimenty mają być zasądzone. Tak więc miejscowo właściwy do złożenia pozwu o alimenty będzie sąd na ternie właściwości którego zamieszkuje osoba, dla której alimenty mają zostać zasądzone.
Wyjątkiem od powyższej zasady będzie sytuacja,w której żądanie zasądzenia alimentów na rzecz małoletnich dzieci będzie zgłoszone w trakcie sprawy rozwodowej. Zgodnie z przepisem art. 58 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Jeżeli zatem między rodzicami toczy się sprawa o rozwód, to rodzic przy którym dziecko pozostaje nie może wystąpić z osobnym pozwem do sądu właściwego według miejsca zamieszkania dziecka o alimenty. W takiej sytuacji jednym właściwym sądem do orzekania w sprawie o alimenty będzie Sąd Okręgowy, przed którym toczy się postępowanie o rozwód (postępowania w sprawach o rozwód w I instancji rozpatrują Sądy Okręgowe).
Jeżeli natomiast w pierwszej kolejności reprezentujący dziecko rodzic wystąpił z pozwem o zasadzenie na jego rzecz alimentów do sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, a następnie wystąpił przeciwko drugiemu małżonkowi z pozwem o rozwód do Sądu Okręgowego to postępowanie przez sądem właściwym zostanie zawieszone, a rozstrzygał o alimentach będzie Sąd Okręgowy, w który toczy się sprawa o rozwód. Po prawomocnym zakończeniu sprawy rozwodowej postępowanie w sprawie o alimenty przed sądem właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka zostanie umorzone.
Jak ustalić wysokość obowiązku alimentacyjnego drugiego rodzica ?
Przede wszystkim w pozwie o alimenty należy uzasadnić jakie stałe wydatki są ponoszone w związku z utrzymaniem dziecka. Do wydatków takich należą koszty związane z wyżywieniem, zakupem odzieży, chemii, kosmetyków, leków, koszty związane zakupem wyprawki szkolnej, podręczników, koszty leczenia, koszty wynikające z partycypacji dziecka w opłatach związanych z utrzymaniem domu/mieszkania, w którym dziecko przebywa z rodzicem sprawującym codzienną opiekę. Powyższe koszty stanowią absolutne minimum, które sąd uwzględnia orzekając o obowiązku alimentacyjnym.
Z uwagi na zróżnicowanie w stanie majątkowym społeczeństwa do kosztów utrzymania dziecka wliczane mogą być liczne wydatki, niejednokrotnie nawet te, które na co dzień mogą uznawane być za zbędne i mało oczywiste. W orzecznictwie przyjmuje się, że dziecko ma prawo do równej stopy życiowej z rodzicami. Jeżeli zatem rodzic, z którym dziecko nie mieszka na co dzień żyje na wysokim poziomie, to sąd orzekając w sprawie o alimenty powinien wziąć pod uwagę stopę życiową zamożnego rodzica i orzec o alimentach ponad niezbędne minimum konieczne dla utrzymania dziecka.
Zgodnie z normą przepis art. 135 § 2 k.r.o. wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Jeżeli dziecko na co dzień przebywa z jednym z rodziców, natomiast wkład drugiego rodzica (zobowiązanego do płacenia alimentów) jest minimalny, bądź nieproporcjonalny do wkładu w wychowanie dziecka drugiego rodzica, to w ramach postępowania w sprawie o alimenty możemy żądać zobowiązania rodzica, który na co dzień z dzieckiem nie mieszka obciążenia go w wyższym stopniu kosztami utrzymania dziecka. Warto pamiętać, że kwota jaką sąd zasądza tytułem utrzymania dziecka (tytułem alimentów) od drugiego z rodziców, nie stanowi co do zasady wszystkich wyliczonych przez rodzica, który jest rodzicem wiodącym i występuje z pozwem kosztów utrzymania. Zasadą jest, że oboje rodzice są obowiązani do łożenia na utrzymanie dziecka. Wobec czego kwota dochodzona od drugiego rodzica będzie stanowiła część kosztów utrzymania dziecka. Natomiast w oparciu o treść przytoczonego przepisu art. 135 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w ramach postępowania o alimenty możemy żądać, aby ustalenie wysokości kosztów utrzymania dziecka zostało o rzeczone w innej proporcji.
Co jest potrzebne do złożenia pozwu o alimenty ?
W pozwie musisz zawrzeć podstawowe dane dziecka tj. imię, nazwisko, adres, wskazać opiekuna prawnego oraz podać numer PESEL dziecka. Konieczne jest także podanie danych osobowych pozwanego Najistotniejszym dokumentem, który musisz załączyć do pozwu jest odpis skrócony aktu urodzenia dziecka, po który udać się musisz do urzędu stanu cywilnego. Rodzic z którym dziecko przebywa na co dzień i który występuje z pozwem imieniem dziecka powinien przedstawić w pozwie swoją sytuację majątkową. Przede wszystkim wskazać czy wykonuje prace zarobkową, jakie otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie. Jeżeli nie pracujesz, także musisz wskazać na to w pozwie. W pozwie wskazujemy czy jesteśmy właścicielami nieruchomości, ruchomości, czy posiadamy zgromadzone na rachunkach środki pieniężne. Powyższe potrzebne jest to ustalenia stopy życiowej rodzica, który wychowuje dziecko i jego możliwości w zakresie łożenia na utrzymanie dziecka. W pozwie wskazujemy na koszty utrzymania dziecka. Podstawowe koszty zostały wymienione powyżej i należą do nich przede wszystkim koszty wyżywienia, ubrania, kosmetyków, chemii, wizyt lekarskich, zakupu leków, koszty związane z edukacją, partycypowaniem dziecka opłatach związanych z utrzymaniem domu czy też mieszkania. Oczywiście w praktyce nie istnieje jednolity katalog takich kosztów i możemy w ramach pozwu wyliczyć szereg innych wydatków związanych z utrzymaniem dziecka. Najczęściej będą to zajęcia dodatkowe, koszty związane z wyjazdem dziecka na wakacje czy ferie zimowe, koszty związane z realizacją zainteresowań dziecka oraz wiele innych.
Istotnym elementem pozwu o alimenty jest wykazanie przez rodzica występującego z pozwem kosztów związanych z utrzymaniem siebie oraz kosztów związanych z utrzymaniem domu, mieszkania. Sąd mając na uwadze twoje dochody i wydatki jest w stanie wyliczyć w jakim zakresie jesteś w stanie łożyć na utrzymanie dziecka. To samo dotyczy rodzica wobec którego kierowany jest pozew o alimenty. Jeżeli masz wiedzę o uzyskiwanych dochodach pozwanego, źródłach jego utrzymania, oszczędnościach, posiadanym majątku, musisz wspomnieć o tym w pozwie. Jeżeli natomiast nie masz żadnej wiedzy o stanie majątkowym pozwanego musisz podjąć działania mające na celu zobowiązanie go do ujawnienia stanu majątku. Jak podjąć takie działania ? W treści pozwu powinieneś wnioskować o zobowiązanie pozwanego przez sąd do ujawnienia źródeł dochodów, przedłożenia rozliczeń podatkowych, wykazania majątku. Na wypadek gdyby pozwany nie wykonał zobowiązań musisz wnosić, aby to sąd wystąpił do odpowiednich organów i instytucji o udzielenie informacji o pozwanym. Warto zrobić to już w pozwie o alimenty. Wiele osób formułuje pozwy o alimenty w oparciu o powszechnie dostępne wzory, pozwy które nie spełniają wymogów formalnych. Dobrze przygotowany pozew o alimenty oraz zgłoszenie wszelkich możliwych wniosków w ramach pozwu alimentacyjnego może zapobiec przede wszystkim przewlekaniu postępowania. Jeżeli Sąd uzna, że w pozwie brakuje podstawowych elementów będzie wzywał Cię do uzupełniania braków formalnych co już powoduje to, że nie wyznaczy terminu rozprawy do czasu uzupełnienia takich braków. Jeżeli np. nie złożysz odpowiednich wniosków mających na celu wykazanie stanu majątkowego pozwanego to nierzadko postępowanie będzie przedłużało się chociażby na skutek powzięcia informacji o sytuacji pozwanego dopiero podczas jego przesłuchania na sali sądowej. Dobrze przygotowanie pozwu o alimenty jest zatem punktem wyjścia do uzyskania wyroku w możliwie najszybszym czasie.
Czy możliwe jest otrzymywanie alimentów już w trakcie sprawy o alimenty ?
Nierzadko zdarza się, że pozwany podejmuje różne działania mające na celu przedłużyć postępowanie właśnie po to, aby jak najdłużej nie płacić alimentów. Z pomocą przychodzą nam przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Stosownie do przepisu art. 730 § 1 k.pc. w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Zgodnie z § 2 w/w przepisu Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Kolejno przepis art. 730¹ § 1 k.p.c. mówi, iż udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Przepis art. 753 § 1 k.p.c. stanowi, że w sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.
Wniosek o zabezpieczenie najlepiej złożyć w ramach pozwu o alimenty. Z praktyce jest to nic innego jak zawarte w treści pisma żądanie, w którym wnosimy o udzielnie zabezpieczenia świadczeń alimentacyjnych na czas postępowania. Powinniśmy więc wskazać w jakiej wysokości żądamy zabezpieczenia. Sąd udziela zabezpieczenia jeżeli "uprawdopodobnimy" istnienie roszczenia. Nie należy tego pojęcia mylić z "udowodnieniem". Za udowodnione możemy uznać fakty, które zostaną ustalone po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, a więc w praktyce po przeprowadzeniu całego postępowania przed sądem. W praktyce przyjmuje się, że roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje "na pierwszy rzut oka", bez głębszego wnikania we wszystkie możliwe aspekty faktyczne i prawne sprawy, znaczna szansa, że w świetle przytoczonych przez wnioskodawcę twierdzeń faktycznych popartych dowodami lub środkami niebędącymi dowodami w rozumieniu KPC przysługuje ono uprawnionemu. Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że istotą postępowania zabezpieczającego jest dokonywanie przez sąd jedynie pobieżnej analizy dostarczonego przez wnioskodawcę materiału dowodowego (zob. postanowienie SA w Katowicach z 27.1.2014 r., V ACz 1061/13; postanowienie SA we Wrocławiu z 7.5.2012 r., I ACz 782/12).
Występując z pozwem o alimenty nie sposób zaprzeczyć faktowi, że do utrzymania dziecka każdego dnia potrzebne są środki pieniężne. Zatem uprawdopodobnienie istnienia roszczenia alimentacyjnego jest w zasadzie oczywiste. Kwestią sporną może z kolei być wysokość zabezpieczenia. Nie mniej jednak złożenie wniosku o zabezpieczenie w ramach pozwu o alimenty w zasadzie gwarantuje nam zobowiązanie pozwanego do łożenia na utrzymanie dziecka przez czas postępowania, aż do wydania w sprawie wyroku.
Co jeżeli okaże się, że Sąd zasądził alimenty w wysokości wyższej od zabezpieczenia alimentów na czas postępowania?
Bardzo istotne jest, aby określić od jakiej daty domagamy się alimentów. Najczęściej wskazuje się, że jest data wytoczenia powództwa tj. dzień złożenia pozwu. Jeżeli zgodnie z powyższymi wskazówkami wystąpiłeś w pozwie o zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych na czas postępowania, sąd udzielił zabezpieczenia, a następnie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wydał wyrok w którym miesięczną wysokość alimentów zasądził w wyższej kwocie niż kwota zabezpieczenia, to jeżeli sprecyzowałeś w pozwie, że dochodzisz alimentów od dnia wytoczenia powództwa należy Ci się wyrównanie różnicy między wysokością zasądzonych alimentów w wyroku, a zabezpieczeniem które otrzymałeś na czas postępowania.
Przykład:
→ Pozew o alimenty został złożony 31 stycznia 2021 r., w dniu 1 lutego 2021 r. Sąd wydaje postanowienie o zabezpieczeniu roszczeń alimentacyjnych na czas postępowania, w którym zobowiązuje pozwanego do łożenia przez czas postępowania na rzecz córki kwoty 600 zł.
→ W dniu 1 grudnia 2021 r. zapada wyrok, zgodnie którym pozwany ma płacić dla córki alimenty w kwocie 900 zł miesięcznie od dnia złożenia pozwu.
→ Od dnia 1 grudnia 2021 r. pozwany musi więc płacić już po 900 zł miesięcznie.
→ Za okres od 1.02.2021 r. do 30.11.2021 r. musi wyrównać różnicę pomiędzy kwotą 900 zł, a kwotą 600 zł tj. kwotę 300 zł x 10 miesięcy co daje kwotę 3 000 zł.